Η τεχνολογία και τα προϊόντα της πολλές φορές μας φαίνονται δεδομένα, άλλες φορές μας γεμίζουν με ένα αίσθημα δέους και, σε κάποιες εκδοχές της, μας φέρνει αμφιθυμία ή και αποτροπιασμό. Σε κάθε περίπτωση, η τεχνολογία είναι μια ανθρώπινη λειτουργία πάντα εν τω μέσω του χρόνου, φέρει κάτι από το μέλλον και ταυτόχρονα κάτι από το παρελθόν.
Από τη μία μεριά, είναι το δώρο των θεών στον Προμηθέα λόγω της στέρησης της ισχυρής σωματικής διάπλασης του ανθρώπου. Ο άνθρωπος, ζώο ομιλούν αλλά απροστάτευτο, χωρίς τρίχωμα προστασίας, χωρίς οπλισμό, χωρίς δυνατό σώμα, χρειάστηκε τη μεσολάβηση της φωτιάς, της τεχνικής δηλαδή επιδεξιότητας, για να επιβιώσει ιστορικά. Με αυτή την έννοια, τα τεχνικά προϊόντα μας συνδέουν με το αρχέγονο παρελθόν της ανθρωπότητας που κατάφερε, μέσω των εφευρέσεών της, να αντέξει στο χρόνο ως είδος.
Από την άλλη, κάθε ανθρώπινο τεχνολογικό επίτευγμα μας σπρώχνει συλλογικά στο μέλλον εκείνο του κοινού μας πεπρωμένου, στη φαντασία των ουτοπικών και δυστοπικών τεχνολογιών και, τελικά, στην αναπαράσταση του πώς θα μοιάζει το τεχνικό περιβάλλον που θα συνδιαμορφώσουμε και στο οποίο θα επιβιώσουμε ξανά.
Η εφεύρεση του Ηλεκτρισμού από τον Αλεσάντρο Βόλτα και τον Τόμας Έντισον, η Τυπογραφία, ένα επαναστατικό για τον πολιτισμό εφεύρημα του Gutenberg και, εσχάτως, το παγκόσμιο σύστημα διασύνδεσης υπολογιστών που ονομάζουμε Διαδίκτυο, είναι όλα αποτελέσματα μιας πολύχρονης εξέλιξης και τεχνογνωσίας του ανθρώπου και συγχρόνως ίχνη αυτού του ισχυρού ενστίκτου επιβίωσης που χαρακτηρίζει τις κοινότητές μας.
Φυσικά, τα πράγματα δεν βαίνουν πάντοτε αισίως. Υπάρχουν τεχνολογίες που χάθηκαν στη λήθη, που απέτυχαν να αναδυθούν στη μαζική δύναμη ή που δεν ήταν ακόμη η στιγμή τους να αναγνωριστούν ως χρήσιμες και κοινωνικά επωφελείς. Σε αυτό το άρθρο, θα σταχυολογήσουμε anti-success stories της Τεχνολογίας και επιτεύγματα που δεν έλαβαν ποτέ την πολυπόθητη αναγνώριση, γιατί και η απώλεια είναι μέρος του πολιτισμού και της ανθρώπινης ζωής.
Πού πάνε οι τεχνολογικές εφευρέσεις όταν αποτυγχάνουν;
Η σύντομη απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι 1) είτε χάνονται στα βάθη της Ιστορίας, 2) είτε ανασύρονται ξαφνικά από την ιστορία και αποκτούν σώμα σε μια ύστερη περίοδο, την οποία ο αρχικός εφευρέτης ίσως να μη φανταζόταν ποτέ. Υπάρχουν, σε κάθε περίπτωση, σταθεροί και παρατηρήσιμοι λόγοι για τους οποίους μια τεχνολογική εφεύρεση απέτυχε να παραδώσει στην κοινωνία τις λειτουργίες της.
- Τεχνική Αποτυχία: κάτι τέτοιο μπορεί να προκύπτει από σφάλματα στον σχεδιασμό του προϊόντος, όπως δυσλειτουργίες ή κακή εργονομία, αναλοκλήρωτες δοκιμές ή έλλειψη ποιοτικού ελέγχου πριν από την κυκλοφορία. Ακόμη, μπορεί αυτή η τεχνολογία να είναι ασύμβατη με τα τρέχοντα συστήματα και τις υπάρχουσες υποδομές.
- Λάθος Εκτίμηση της Αγοράς: η παραγνώριση των αναγκών της αγοράς και των γενικών προτιμήσεων των καταναλωτών είναι πολύ συχνή αιτία για την αποτυχία ορισμένων τεχνολογικών εφευρέσεων. Μπορεί το προϊόν να απευθύνεται ακόμη σε μια πολύ περιορισμένη ή και ανύπαρκτη αγορά ή να κυκλοφόρησε σε λάθος στιγμή- πολύ αργά, πολύ νωρίς.
- Κόστος του Προϊόντος: ένα τεχνολογικό προϊόν με πολύ υψηλό κόστος παραγωγής σημαίνει συνακόλουθα και υψηλή τιμή στην αγορά, άρα και μειωμένη προσβασιμότητα στο προϊόν. Συνήθως, τα πιο δημοφιλή τεχνολογικά προϊόντα, ακόμη κι αν αρχικά κυκλοφόρησαν σε πολύ υψηλή -σχεδόν απαγορευτική για το ευρύ κοινό- τιμή, αργότερα βρέθηκε τρόπος να μειωθεί το κόστος της παραγωγής τους και έτσι να απευθυνθούν σε μαζικές αγορές.
- Στρατηγικά Σφάλματα: το marketing και η προώθηση ενός προϊόντος, ειδικά στην εποχή μας, παίζει τεράστιο ρόλο στη δημιουργία ορατότητας για το συγκεκριμένο προϊόν. Χωρίς την κατάλληλη στρατηγική marketing, ένα κατά τα άλλα υπερσύγχρονο και λειτουργικό τεχνολογικό επίτευγμα μπορεί να μείνει στην αφάνεια.
- Νομικά Εμπόδια: σε ορισμένες περιπτώσεις, οι νομικές διαμάχες των εφευρετών ενός τεχνολογικού προϊόντος μπορεί να αποτέλεσαν κώλυμα στην κυκλοφορία του μέχρι τέλους. Ένα τέτοιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν όταν η Apple μήνυσε τη Samsung για παραβίαση πνευματικής ιδιοκτησίας, ισχυριζόμενη ότι το Galaxy Tab 10.1 αντέγραφε το σχεδιασμό του iPad.
*Fact: Σε σχέση με την έλλειψη μιας καλής στρατηγικής marketing και την ακόλουθη εξαφάνιση ενός τεχνολογικού προϊόντος από τη μαζική κυκλοφορία, μη νομίσετε πάντως ότι είναι μόνο σύγχρονο φαινόμενο. Ο γνωστός Ιστορικός και Επιστημολόγος, Thomas Kuhn έχει αφιερώσει ένα ολόκληρο βιβλίο, το εμβληματικό “Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων” που αναλύει ακριβώς το πώς οι στενοί ακαδημαϊκοί κύκλοι και η κυκλοφορία της γνώσης εντός τους παίζουν έχουν τον κύριο ρόλο στη διανομή των ανακαλύψεων στο ευρύ κοινό, κατά κάποιον τρόπο ρυθμίζοντας το ποια θα είναι εκείνη η γνώση που θα αποκτήσει τελικά πολιτισμική υπόσταση και μαζική απήχηση.
Ιστορίες από μεγάλες αποτυχίες της τεχνολογίας
Και κάπως έτσι, φτάνουμε στο δια ταύτα. Ποιες είναι εκείνες οι τεχνολογικές εφευρέσεις που τελικά απέτυχαν παταγωδώς να αποκτήσουν δημοφιλία και να αγαπηθούν τόσο από το κοινό, σε σημείο που κάθε ένας να είναι κάτοχος του τεχνολογικού προϊόντος που ανακαλύφθηκε;
Google Glass (2013)
Η συγκεκριμένη εφεύρεση ήταν συνεπακόλουθο της ιδέας του “φορέσιμου υπολογιστή” (wearable computer). Το σκεπτικό είναι να δημιουργηθεί κάτι που θα μοιάζει καθ’όλα με ένα ζευγάρι γυαλιών, με τη “μικρή” διαφορά ότι, αντί για φακούς, τα γυαλιά διαθέτουν μια οθόνη στο ύψος των ματιών που θα προσφέρει την εμπειρία της επαυξημένης πραγματικότητας (AR). Ακόμη, πέραν της οθόνης, τα γυαλιά έχουν ενσωματωμένη κάμερα, ηχείο και μικρόφωνο, επιτρέποντας στους χρήστες να λαμβάνουν πληροφορίες, να τραβούν φωτογραφίες και να πλοηγούνται στο διαδίκτυο χωρίς τη χρήση των χεριών τους.
Κατά μία έννοια, αυτή η τεχνολογική εφεύρεση συγκεντρώνει όλους τους λόγους αποτυχίας που αναφέραμε στην παραπάνω ενότητα. Πρώτα απ’όλα, η αρχική τιμή της συσκευής ανερχόταν στα 1500 ευρώ, γεγονός που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στο ευρύ κοινό σχετικά με την έλλειψη καθολικής προσβασιμότητας στο προϊόν. Επίσης, σε ό,τι αφορά τα προσωπικά δεδομένα, η εσνωματωμένη κάμερα στο ύψος των ματιών δημιούργησε ανησυχία σχετικά με την παραβίαση της ιδιωτικότητας, ειδικά στο δημόσιο χώρο. Τέλος, η Google παρουσίασε τη συσκευή ως καταναλωτικό προϊόν, αντί για εργαλείο επαγγελματικής χρήσης. Ως συσκευή για επαγγελματίες, είναι πιθανόν να είχε μεγαλύτερη επιτυχία.
Το 2017, η Google παρουσίασε τα Google Glass Enterprise Edition, εστιάζοντας σε επαγγελματικές εφαρμογές (π.χ., ιατρική, βιομηχανία, logistics), οπότε και τα γυαλιά γνώρισαν μια σχετική επιτυχία. Παρόλα αυτά, το 2023 διακόπηκε η κυκλοφορία και της συγκεκριμένης σειράς, λόγω περιορισμένης απεύθυνσης.
Φωνογράφος Edison
O Φωνογράφος του Thomas Edison δεν ανήκει ακριβώς στην κατηγορία των τεχνολογικών αποτυχιών, καθώς ήταν μία από τις σπουδαιότερες εφευρέσεις του 19ου αιώνα, όμως η συσκευή αντιμετώπισε ορισμένες δυσκολίες και προκλήσεις στην κυκλοφορία της. Τα σχεδόν πρωτόγονα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της, όπως ο κασσίτερος στις πρώτες κυλινδρικές επιφάνειες του φωνογράφου, είχαν ως αποτέλεσμα ο ήχος να εμφανίζει χαμηλή ποιότητα. Επίσης, οι κύλινδροι φθείρονταν γρήγορα και οι ηχογραφήσεις δεν μπορούσαν να αναπαραχθούν πολλές φορές, ενώ ο φωνογράφος δεν απέκτησε τελικά τη λειτουργία για την οποία τον προόριζε ο δημιουργός του, η οποία θα ήταν κατά βάση επαγγελματική.
Κάτι που επίσης δεν υπολόγισε ο Τόμας Έντισον κατά τη διαδικασία της πρώτης κυκλοφορίας του φωνογράφου, ήταν ο πιθανός ανταγωνισμός. Η εμφάνιση του γραμμοφώνου από τον Εμίλ Μπερλίνερ, που χρησιμοποιούσε δίσκους αντί για κυλίνδρους, κατέληξε να είναι πιο επιτυχημένη εμπορικά λόγω της καλύτερης ποιότητας ήχου και της δυνατότητας μαζικής παραγωγής. Παρόλα αυτά, ο φωνογράφος θεωρείται ακόμη ως μια από τις επαναστατικές εφευρέσεις της Νεωτερικότητας, καθώς άνοιξε κάθε δρόμο για την κατασκευή παρόμοιων τεχνολογιών στον τομέα της ηχογράφησης και της ψυχαγωγίας.
Πινακίδες με φώτα neon
Μία ακόμα εφεύρεση της Τεχνολογίας που δεν είναι ακριβώς αποτυχημένη, αλλά περισσότερο θα λέγαμε ότι αντικαταστάθηκε σύντομα από καλύτερες, πιο εύχρηστες λύσεις. Το πρώτο δύχρηστο στοιχείο των συγκεκριμένων πινακίδων είναι ότι οι σωλήνες neon από τους οποίους κατασκευάζονται είναι φτιαγμένοι από γυαλί, κάτι που τους καθιστά ευάλωτους σε θραύση.
Όλα τα υπόλοιπα στοιχεία στα οποία υστερούν στην πραγματικότητα σχετίζονται με την κατασκευαστική τους δομή, και όχι με το υψηλό κόστος, την απουσία marketing ή τα νομικά κωλύματα. Αρχικά, αν και οι λαμπτήρες neon είναι πιο αποδοτικοί από τους παραδοσιακούς λαμπτήρες, καταναλώνουν περισσότερο ρεύμα σε σύγκριση με τις σύγχρονες LED πινακίδες. Επίσης, απαιτούν τακτική συντήρηση η οποία στις περισσότερες περιπτώσεις είναι σχετικά δαπανηρή, ενώ οι πινακίδες περιέχουν αέρια όπως το νέον και το αργόν, τα οποία, αν και γενικά ασφαλή, θεωρούνται λιγότερο φιλικά προς το περιβάλλον συγκριτικά με τις τεχνολογίες LED.
Πλέον, οι πινακίδες neon έχουν εν πολλοίς αντικατασταθεί από αντίστοιχες πινακίδες με τεχνολογία LED, η οποία είναι πιο εύχρηστη, οικονομική και φιλική προς το περιβάλλον. Ωστόσο, το neon έχει συνδεθεί τόσο στενά με την αμερικανική ποπ κουλτούρα, τον κινηματογράφο και τις αναπαραστάσεις του αστικού ιστού που παραμένει αξεπέραστη σε σημείο να χρησιμοποιείται πλέον κυρίως στην εικαστική τέχνη και τη φωτογραφία.
Microsoft Zune
Το Microsoft Zune ήταν μια σειρά φορητών συσκευών αναπαραγωγής μουσικής και πολυμέσων που κυκλοφόρησε από τη Microsoft το 2006. Σχεδιάστηκε αρχικά με την αξίωση να γίνει ανταγωνιστής του iPod της Apple, με μια μικρή λεπτομέρεια: ήταν παταγώδης εμπορική αποτυχία.
Κυριότερος λόγος της αποτυχίας του Microsoft Zune είναι ότι κατά βάση έχασε το εμπορικό momentum των συσκευών αναπαραγωγής μουσικής: το Zune κυκλοφόρησε αρκετά χρόνια μετά το iPod, όταν η Apple είχε ήδη εδραιώσει την κυριαρχία της στην αγορά φορητών συσκευών μουσικής. Επίσης, πέρα από τη λειτουργία της κοινής χρήσης αρχείων μέσω Wi-Fi, η συγκεκριμένη συσκευή δεν πρόσφερε στο κοινό τίποτε παραπάνω από αντίστοιχα gadgets της εποχής.
Και πάλι σε σχέση με την περίοδο κυκλοφορίας της συσκευής και τη σταδιακή εγκατάλειψη των mp3s και iPods από το ευρύ κοινό, τα Smartphones περίμεναν το Microsoft Zune στη γωνία. Ειδικά η ξαφνική άνοδος του iPhone που συνδύαζε τα χαρακτηρηστικά μιας συσκευής μουσικής αναπαραγωγής με τα στοιχεία ενός κινητού τηλεφώνου, κατέστησε γρήγορα τις συγκεκριμένες συσκευές παρωχημένες και irrelevant.
Παρά την αποτυχία του, το Zune συνέβαλε στην ανάπτυξη της μουσικής υπηρεσίας Xbox Music, η οποία εξελίχθηκε στο Microsoft Groove Music και τελικά ενσωματώθηκε επιτυχώς στο οικοσύστημα των Windows. Παρά την αποτυχία του, σήμερα έχει ρετρό αξία για τους συλλέκτες αποτυχημένων τεχνολογικών προϊόντων (ναι, υπάρχουν και τέτοιοι), οι οποίοι λατρεύουν το Zune ως εμβληματική, καλτ αποτυχία της Microsoft.
Betamax
Η Betamax ήταν ένας αναλογικός καταγραφέας βιντεοκασέτας που κυκλοφόρησε από τη Sony το 1975. Παρά την τεχνολογική καινοτομία που επέδειξε, θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες εμπορικές αποτυχίες στην ιστορία της τεχνολογίας λόγω του ανταγωνισμού με το VHS της JVC. Και εδώ λοιπόν, έχουμε μια αποτυχημένη εφεύρεση η οποία καταποντίστηκε από τον ανταγωνιστή της.
Οι λόγοι της εμπορικής αποτυχίας μπορούν και πάλι να υποτεθούν εύκολα. Αρχικά, οι πρώτες κασέτες Betamax μπορούσαν να καταγράψουν μόνο μία ώρα βίντεο, ενώ το VHS προσέφερε δύο ώρες ή περισσότερο, κάτι που ήταν σημαντικό για την εγγραφή ταινιών. Ακόμη, το κόστος παραγωγής και τιμολόγησης, που ήταν σημαντικά υψηλότερο από τις συσκευές VHS, κατέστησε τους καταγραφείς Betamax λιγότερο γοητευτικούς στο ευρύ κοινό.
Όπως μπορείτε να υποπτευθείτε από τις περιπτώσεις που ήδη έχουμε αναλύσει, ένα πρόβλημα φέρνει μια ολόκληρη σειρά από αλυσιδωτές αντιδράσεις. Για την ακρίβεια, το υψηλό κόστος των συσκευών Betamax έναντι των πιο οικονομικών VHS σήμαινε χαμηλή δημοτικότητα και απεύθυνση στο μαζικό κοινό. Μια συσκευή λοιπόν που δεν είναι ούτε αγαπητή ούτε τόσο αναγνωρίσιμη στον περισσότερο κόσμο απωθεί εξίσου και τα κινηματογραφικά στούντιο. Τα διάσημα στούντιο λοιπόν, επέλεγαν τη VHS ως τη συσκευή στην οποία θα εμπιστεύονταν τις ταινίες τους και γι’αυτό το λόγο, ακόμη και σήμερα, χρησιμοποιούμε εναλλάξ τους όρους “βιντεοκασέτα” και “VHS”.
Αργότερα, το Betamax έγινε σύμβολο των εμπορικών αποτυχιών στον τεχνολογικό τομέα, αλλά η τεχνολογία του επηρέασε σημαντικά μελλοντικές εξελίξεις στην καταγραφή βίντεο. Η Sony συνέχισε να χρησιμοποιεί την εμπειρία από το Betamax σε επαγγελματικά συστήματα βίντεο, όπως το Betacam, που έγινε πρότυπο στην τηλεοπτική βιομηχανία για δεκαετίες.
Οι τεχνολογικές αποτυχίες στην ποπ κουλτούρα
Οι παραπάνω μεγάλες αποτυχίες της Τεχνολογίας, αλλά και ακόμη περισσότερες, συνηθίζεται να αποτυπώνονται στα προϊόντα της ποπ κουλτούρας, όπως σε ταινίες, σειρές και στη μουσική, γελοιοποιώντας ή παίζοντας με την ιδέα μιας τεχνικής και εμπορικής πανωλεθρίας.
Για παράδειγμα, στην ταινία Guardians of the Galaxy Vol. 2, το Microsoft Zune εμφανίζεται ως «σύγχρονη τεχνολογία», ειρωνευόμενο τη θέση του στην ιστορία της μουσικής τεχνολογίας.
Αντίστοιχα, τα γυαλιά Google Glass έχουν κάνει την εμφάνισή τους σε σειρές όπως το The Simpsons και το Black Mirror σε ένα ειρωνικό ή δυστοπικό πλαίσιο. Στο επεισόδιο “The Entire History of You” του Black Mirror, τα γυαλιά Google Glass (ή μια συσκευή που τους μοιάζει), χρησιμοποιούνται από τον πρωταγωνιστή ως μέσον να παρακολουθήσει όλη την καθημερινότητα της γυναίκας του, με σκοπό να μάθει αν του είναι πιστή.
Σε παρόμοιο πλαίσιο, η συσκευή Blackberry, το επαγγελματικό κινητό που είχε προωθηθεί ως τεχνολογικά προηγμένο και καινοτόμο, διακωμωδείται από τους χαρακτήρες της ταινίας The Internship ως ξεπερασμένη συσκευή.
Παρά τη διακωμώδηση και την ειρωνεία, οι συσκευές αυτές, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο έχουν αφήσει το στίγμα τους στις ζωές μας. Αν όχι ως εύχρηστα gadgets που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητα, έστω ως προϊόντα που κάπου παραγνωρίστηκαν στην ιστορία και αναδείχθηκαν ξανά από την πολιτισμική μας παραγωγή.
