Είτε μόλις βρήκατε την πρώτη σας δουλειά είτε πάει πια καιρός από τη στιγμή που πρωτοεισαχθήκατε στην αγορά εργασίας, ένα ζήτημα γύρω από την εργασία παραμένει συχνά στο μυαλό μπερδεμένο και συγκεχυμένο: τα ένσημα. “Τι είναι; Πώς και πού τα υπολογίζω; Μου τα κολλάει ο εργοδότης μου; Και τέλος πάντων τι πρέπει να κάνω για να μάθω για αυτά, να σταθώ με τις ώρες σε μια δημόσια υπηρεσία και να ρωτήσω;” …και η λίστα των αποριών δε σταματά.
Αντί να ρωτάτε φίλους ή “το θείο απ’ το χωριό που ήταν φοροτεχνικός και ξέρει” και έτσι να λαμβάνετε ασαφείς και πολλές φορές ανεπαρκείς πληροφορίες, ίσως ήρθε η στιγμή να ενημερωθείτε με ακρίβεια για το ζήτημα των ενσήμων σας. Είναι άλλωστε κάτι που μας αφορά όλους, είναι μέρος των εργασιακών μας δικαιωμάτων και αποτελεί αντικείμενο αυτονόητων διεκδικήσεων. Ακόμη περισσότερο, είναι κατά μία έννοια υποχρέωση του εργαζομένου να κατέχει κάποιες βασικές γνώσεις σε σχέση με αυτό το τμήμα της εργασιακής δομής.
Τα ένσημα αποτελούν αναπαλλοτρίωτο κομμάτι της ασφαλιστικής και κοινωνικής μας προστασίας.
Για αυτούς τους λόγους, το παρόν άρθρο συνιστά μια ενημερωμένη και αναλυτική παρουσίαση όλων διαστάσεων του… περί των ενσήμων λόγου που μπορεί να σας είναι άγνωστες ή απλώς λίγο θολές.
Απαιτείται ένα μικρό μόνο μέρος του χρόνου σας για να μελετήσετε- ίσως αποβεί σωτήριο στην επαγγελματική σας πορεία. Εάν πάλι όλα αυτά σας είναι γνωστά -και μπράβο σας- μοιραστείτε το άρθρο με εκείνο το φίλο που πηγαίνει στη δουλειά, αλλά δεν έχει ιδέα τι γίνεται με τα ένσημά του.
Τι είναι τα ένσημα;
Τα ένσημα είναι ο χρόνος ασφάλισης ενός εργαζομένου στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης. Αντιπροσωπεύουν τη συνεισφορά του εργαζομένου στο ασφαλιστικό σύστημα και είναι απαραίτητα για την απόκτηση συντάξεων και άλλων παροχών. Με πιο απλά λόγια, τα ένσημα αντικατοπτρίζουν τις μέρες που έχει εργαστεί κάποιος επίσημα και έχει πληρώσει ασφαλιστικές εισφορές.
Είναι ουσιαστικά η αναγνώριση της εργασίας που έχει παρασχεθεί από έναν εργαζόμενο, με σκοπό την ασφάλισή του για μελλοντικά οφέλη. Κάθε ένσημο αντιπροσωπεύει μια συγκεκριμένη περίοδο εργασίας και συνεισφοράς στον ασφαλιστικό φορέα.
Κατηγορίες ενσήμων
Ανάλογα βέβαια με το είδος ασφάλισης και τον τύπο της εργασίας σας, διαφέρει αντίστοιχα και το είδος των ενσήμων. Τρεις τύποι ενσήμων αντιστοιχούν σε κάθε τύπο εργαζομένου και είναι οι εξής:
- Μη Μισθωτοί Εργαζόμενοι: Έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν ένσημα μέσω ελεύθερης επαγγελματικής δραστηριότητας ή επιχειρήσεων.
- Μισθωτοί Εργαζόμενοι: Αποκτούν ένσημα κυρίως μέσω ετήσιων συμβάσεων εργασίας.
- Αγρότες: Έχουν ειδικές ρυθμίσεις που αφορούν τα ένσημά τους, καθώς καταβάλλουν εισφορές σε άλλον ασφαλιστικό φορέα.
Η λειτουργία των ενσήμων
Για πολλούς φοιτητές που ξεκίνησαν να εργάζονται σε εργασιακή σχέση μερικής απασχόλησης ή για νέους που μόλις μπήκαν στην αγορά εργασίας, ακούγεται συχνά πιο συμφέρον το να λαμβάνουν ως μισθό αφορολόγητα χρήματα από το να είναι ασφαλισμένοι και να μειώνονται τα καθαρά τους κέρδη.
Στην πραγματικότητα όμως, η ασφάλιση -και άρα η απόκτηση ενσήμων- είναι σημαντική για έναν εργαζόμενο τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Αυτό συμβαίνει διότι τα ένσημα εξασφαλίζουν:
- Σύνταξη: Ο αριθμός των ενσήμων που έχει συλλέξει κάποιος επηρεάζει άμεσα την ηλικία συνταξιοδότησης και το ύψος της σύνταξης που θα λάβει.
- Υγειονομική Περίθαλψη: Τα ένσημα επηρεάζουν την πρόσβαση σε υγειονομικές υπηρεσίες και την κάλυψη από τον ΕΟΠΥΥ.
- Ασφαλιστική Ικανότητα: Με βάση τα ένσημα, οι ασφαλιστικές εταιρείες και οι δημόσιοι οργανισμοί αξιολογούν την ικανότητα ενός ατόμου να απολαμβάνει παροχές και υπηρεσίες.
Διαδικασία απόκτησης ενσήμων
Η διαδικασία απόκτησης ενσήμων εξαρτάται κυρίως από την κατηγορία του εργαζομένου (μισθωτός, ελεύθερος επαγγελματίας, αγρότης κ.λπ.). Η διαδικασία είναι απλή, αλλά απαιτεί προσοχή: οι εργοδότες είναι υποχρεωμένοι να καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές για τους υπαλλήλους τους. Ο εργαζόμενος μπορεί να ελέγξει την κατάσταση των ενσήμων του μέσω της ιστοσελίδας του ΕΦΚΑ ή άλλων ασφαλιστικών οργανισμών, όπως θα παρουσιάσουμε σε επόμενη ενότητα.
Στα παρακάτω βήματα περιγράφεται η γενική διαδικασία απόκτησης ενσήμων:
Για μισθωτούς εργαζομένους
- Σύναψη Σύμβασης Εργασίας: Ο εργοδότης και ο εργαζόμενος συνάπτουν μια σχέση εργασίας, η οποία μπορεί να είναι πλήρους ή μερικής απασχόλησης.
- Έναρξη Εργασίας: Ο εργοδότης είναι υποχρεωμένος να δηλώσει τον εργαζόμενο στο ασφαλιστικό ταμείο (ΕΦΚΑ).
- Καταβολή Ασφαλιστικών Εισφορών: Ο εργοδότης καταβάλλει τις ασφαλιστικές εισφορές στην προβλεπόμενη προθεσμία. Ανάλογα με τη σύμβαση (πλήρους ή μερικής απασχόλησης), οι εισφορές υπολογίζονται με διαφορετικό τρόπο.
- Έλεγχος Ενσήμων: Ο εργαζόμενος μπορεί να ελέγξει την κατάσταση των ενσήμων του μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του ΕΦΚΑ.
Για ελεύθερους επαγγελματίες
- Έναρξη Επιχειρηματικής Δραστηριότητας: Ο ελεύθερος επαγγελματίας πρέπει να εγγραφεί στο μητρώο του ΕΦΚΑ και, ανάλογα με τη δραστηριότητά του, σε άλλες επιτροπές ή φορείς.
- Καταβολή Εισφορών: Ο ελεύθερος επαγγελματίας καταβάλλει τις ασφαλιστικές εισφορές, που υπολογίζονται με βάση τα έσοδά του και είναι υποχρεωτικός να καταθέτει τις δηλώσεις του (π.χ. φορολογικές).
- Έλεγχος Ενσήμων: Μπορεί να ελέγξει την κατάσταση των ενσήμων του μέσω του ΕΦΚΑ.
Για αγρότες
- Εγγραφή στον Οργανισμό: Οι αγρότες πρέπει να εγγραφούν στον κατάλληλο οργανισμό ασφάλισης (π.χ. ΟΓΑ).
- Καταβολή Εισφορών: Οι αγρότες καταβάλλουν εισφορές, οι οποίες υπολογίζονται με βάση τα δηλωθέντα εισοδήματά τους.
- Έλεγχος Ενσήμων: Ανάλυψη της κατάστασης μπορεί να γίνει ηλεκτρονικά ή μέσω του αρμόδιου φορέα.
Τι να προσέχει ο ασφαλισμένος
Σύμφωνα με τον οδηγό που έχει αναρτήσει το Ινστιτούτο Εργασίας – Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης ΓΣΕΕ (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ), οι εργαζόμενοι οφείλουν να προσέξουν ορισμένα σημεία κατά την έναρξη της ασφάλισής τους. Επισημαίνεται συγκεκριμένα ότι “οι ασφαλισμένοι πρέπει να προσέχουν ότι, όταν ασφαλίζονται για τον μισθό και τα ημερομίσθια που δικαιούνται, θα παίρνουν και τις ανάλογες παροχές. Μεγαλύτερος μισθός και περισσότερα ημερομίσθια σημαίνουν περισσότερες και μεγαλύτερες παροχές.”.
Όσο για τους ασφαλισμένους που επιθυμούν να διακόψουν την εργασιακή σχέση ή έχουν απολυθεί, “πρέπει να γνωστοποιούν γραπτά στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, εντός 12 μηνών από την αποχώρησή τους ή την απόλυσή τους από την εργασία, τις ημέρες εργασίας που πραγματοποίησαν και για τις οποίες δεν ασφαλίστηκαν, καθώς και κάθε διαφορά μεταξύ των πραγματικών στοιχείων απασχόλησης και των στοιχείων που δηλώθηκαν από τον
εργοδότη.”
Δικαιώματα στην περίπτωση της μη καταβολής ασφαλιστικών εισφορών
Όταν ο εργοδότης δεν καταβάλλει τα ένσημα, δηλαδή τις ασφαλιστικές εισφορές που αναλογούν στον εργαζόμενο, υπάρχουν συγκεκριμένα βήματα που χρειάζεται να ακολουθηθούν. Συγκεκριμένα, υπάρχουν δύο περιπτώσεις διαφορών μεταξύ ασφαλισμένων και ασφαλιστικών οργανισμών: 1) η πρώτη περίπτωση αφορά στην υπαγωγή στην ασφάλιση και 2) η δεύτερη σχετίζεται με διαφορές που αφορούν την απονομή συνταξιοδοτικών παροχών.
Εάν ο εργοδότης δεν καταβάλλει τις απαραίτητες ασφαλιστικές εισφορές (ένσημα) στον εργαζόμενο, ο ασφαλισμένος μπορεί να κάνει καταγγελία στο ΙΚΑ. Επί της καταγγελίας εκδίδεται αιτιολογημένη απόφαση και ο εργοδότης πιστώνεται με πρόστιμο.
Στη δεύτερη περίπτωση, που έχει να κάνει με τις διαφορές που αφορούν την απονομή των συνταξιοδοτικών παροχών, είναι δυνατή η υποβολή ένστασης ενώπιον της Τοπικής Διοικητικής Επιτροπής εντός τρίμηνης προθεσμίας.
Ένσημα και προϋποθέσεις συνταξιοδότησης
Όπως έχει ήδη λεχθεί, τα ένσημα αποτελούν τον πυρήνα των κριτηρίων συνταξιοδότησης για τον ασφαλισμένο. Η συνταξιοδότηση προϋποθέτει τη συγκέντρωση ενός ελάχιστου αριθμού ενσήμων και την εκπλήρωση κάποιων άλλων προϋποθέσεων που ακολουθούν παρακάτω:
- Αριθμός Ενσήμων: Η βασική προϋπόθεση για τη συνταξιοδότηση είναι η συμπλήρωση ενός ελάχιστου αριθμού ενσήμων, ο οποίος ποικίλλει ανάλογα με το έτος γέννησης και την κατηγορία του ασφαλισμένου (π.χ. μισθωτός, ελεύθερος επαγγελματίας, αγρότης). Γενικά, για πλήρη σύνταξη, απαιτούνται τουλάχιστον 1.000 ένσημα (ή 25 έτη ασφάλισης).
- Ηλικία Συνταξιοδότησης: Ο γενικός κανόνας για τους μισθωτούς είναι η ηλικία των 67 ετών για πλήρη σύνταξη. Ωστόσο, για όσους έχουν 40 χρόνια ασφάλισης, η ηλικία μπορεί να είναι 62 ετών. Με πρόωρη συνταξιοδότηση, οι προϋποθέσεις αλλάζουν και οι ασφαλισμένοι πρέπει να πληρούν ελάχιστο αριθμό ενσήμων και ηλικίας (συνήθως 62 έτη και τουλάχιστον 1.500 ένσημα).
- Συνθήκες Ασφάλισης: Για την απόκτηση συνταξιοδότησης πρέπει οι ασφαλισμένοι να έχουν καταβάλει τις προβλεπόμενες ασφαλιστικές εισφορές επί σειρά ετών. Οι αλλαγές στο ασφαλιστικό σύστημα λόγω μεταρρυθμίσεων ενδέχεται να επηρεάσουν τις προϋποθέσεις. Είναι απαραίτητο να ενημερώνεστε για τις τρέχουσες ρυθμίσεις.
- Υγειονομική Περίθαλψη: Εφόσον οι προϋποθέσεις εκπληρώνονται, οι ασφαλισμένοι δικαιούνται υγειονομική περίθαλψη και παροχές από τα ασφαλιστικά ταμεία.
- Άλλες Ρυθμίσεις: Υπάρχουν ειδικές ρυθμίσεις για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων, όπως οι βαρέως και ανθυγιεινής εργασίας, οι οποίοι μπορεί να έχουν διαφορετικά όρια ηλικίας και ενσήμων.
Πώς βλέπω τα ένσημά μου: οδηγός βήμα – βήμα
Έχετε λοιπόν ξεκινήσει να εργάζεστε εδώ και κάποιο καιρό ή εργάζεστε ήδη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και θέλετε να μάθετε πώς βρίσκετε τα ένσημά σας. Είναι πιθανόν μια υπηρεσία να σας ζητά τα ένσημά σας σε εκτυπωμένη μορφή και να μην ξέρετε πού να τα δείτε. Σας έχουμε τη λύση: αμέσως παρακάτω σας περιγράφουμε βήμα – βήμα τη διαδικασία ώστε τα ένσημά σας να είναι διαθέσιμα είτε για προσωπική χρήση είτε προς εκτύπωση για κάποια υπηρεσία.
Αρχικά, ανοίγουμε στον υπολογιστή μας τη μηχανή αναζήτησης και στο κενό πεδίο αναζήτησης πληκτρολογούμε “ατομικός λογαριασμός ασφάλισης“. Στη συνέχεια πατάμε “Enter”.
Μπαίνουμε στην ιστοσελίδα του e-efka και, λίγο παρακάτω στη σελίδα, βλέπουμε την επιλογή “Είσοδος στην υπηρεσία“:
Συνδεόμαστε στην υπηρεσία είτε με τους ατομικούς μας κωδικούς από το TaxisNet είτε με τους κωδικούς ΕΦΚΑ. Στη συνέχεια, καταχωρούμε το ατομικό μας username και password, ώστε να αποκτήσουμε πρόσβαση στο ψηφιακό περιβάλλον του ΕΦΚΑ.
Μόλις συνδεθούμε με τους ατομικούς μας κωδικούς, εμφανίζεται στην ιστοσελίδα του ΕΦΚΑ μια φόρμα η οποία έχει συμπληρωμένο το ΑΦΜ μας και αναμένεται από μας να συμπληρώσουμε το ΑΜΚΑ μας. Συμπληρώνουμε το ΑΜΚΑ στο κενό πεδίο της φόρμας και στη συνέχεια πατάμε “Είσοδος“.
Εφόσον πραγματοποιήσαμε τα προηγούμενα βήματα, είμαστε πλέον στην επίσημη ιστοσελίδα του ΕΦΚΑ. Σε αυτό το παράθυρο, κάνουμε κλικ στην τελευταία πρόταση που γράφει “Πατήστε εδώ για την εμφάνιση του λογαριασμού σας“.
Στο παράθυρο αυτό έχουμε την επιλογή να προσθέσουμε μόνοι μας το διάστημα κατά το οποίο εργαστήκαμε, ώστε το σύστημα να εκδώσει τα ένσημα που αφορούν στη συγκεκριμένη χρονική διάρκεια. Συγκεκριμένα, στο πεδίο “Μήνας από” επιλέγουμε το μήνα από τον οποίο θέλουμε το σύστημα να ξεκινήσει να υπολογίζει τα ένσημά μας και στο “Μήνας έως” καθορίζουμε το μήνα λήξης του διαστήματος για το οποίο θέλουμε να δούμε τα ένσημά μας.
Αντίστοιχα, στα δύο άλλα κενά πεδία της φόρμας συμπληρώνουμε το έτος έναρξης της ασφάλισής μας, όσο και το έτος λήξης. Μόλις συμπληρώσουμε όλα τα πεδία που αφορούν την περίοδο για την οποία ενδιαφερόμαστε να μάθουμε τα ένσημά μας, πατάμε την επιλογή “Έκδοση Λογαριασμού“.
Σημείωση: στη συγκεκριμένη φόρμα της ιστοσελίδας του ΕΦΚΑ εμφανίζονται μόνο τα ένσημα που έχουν προσκτηθεί από το έτος 2002 και έπειτα.
Με την Έκδοση Λογαριαμού, η διαδικασία έχει επιτευχθεί. Ο ιστότοπος του ΕΦΚΑ μας βγάζει σε ένα ψηφιακό περιβάλλον στο οποίο μπορούμε να μάθουμε πόσα ένσημα έχουμε, ενώ ακόμη μας δίνεται και η δυνατότητα της εκτύπωσης. Φυσικά, η απλή διαδικασία που πραγματοποιήθηκε ηλεκτρονικά, μπορεί εξίσου να γίνει δια ζώσης σε τοπικό ΚΕΠ.
Για τις οδηγίες σχετικά με το πού μπορούμε να δούμε τα ένσημά μας αλλά και πώς να τα εκτυπώσουμε, μπορείτε να παρακολουθήσετε και το παρακάτω βίντεο, στο οποίο επίσης περιγράφεται η διαδικασία βήμα προς βήμα:
Τα ελάχιστα ένσημα (και χρόνια) για τη σύνταξη
Ένα ακόμη ερώτημα που ενδιαφέρει πολλούς, ειδικά λόγω των πολλών ασφαλιστικών μεταρρυθμίσεων που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, είναι ποια είναι τα ελάχιστα ένσημα και χρόνια εργασίας για τη σύνταξη. Άλλως ειπωμένο, ποια είναι η μικρότερη ηλικία και ο κατώτατος αριθμός ενσήμων για να διεκδικήσει ένας ασφαλισμένος στον ιδιωτικό τομέα σύνταξη;
Όπως έχουμε γράψει παραπάνω, για να διεκδικήσει ένας εργαζόμενος σύνταξη στην Ελλάδα, απαιτούνται κατ’ ελάχιστον 4500 μέρες ασφάλισης, ή αλλιώς, 15 χρόνια εργασίας. Από τα χρόνια αυτά, μπορεί ο ασφαλισμένος να έχει εργαστεί σε όλο το διάστημα της 15ετίας ή το διάστημα να αντανακλά πλασματικές ημέρες εργασίας (δηλαδή ο ασφαλισμένος να έχει πληρώσει αυτές τις μέρες για να συμπληρώσει το κατώτατο διάστημα ασφάλισης). Ακόμη όμως και για την εξαγορά των επιπλέον ημερών ασφάλισης, προϋποτίθεται σε κάθε περίπτωση ότι ο ασφαλισμένος έχει εργαστεί για 3600 ημέρες ή 12 έτη.
Για την εξαγορά βέβαια των υπολειπόμενων ημερών, ο διεκδικών τη σύνταξη πρέπει να επικαλεστεί έναν από τους εξής λόγους για την απουσία του από την αγορά εργασίας: 1) Στρατός, 2) Κενά διαστήματα ασφάλισης, 3) Σπουδές και 4) Παιδιά.
Όσο για την ηλικία συνταξιοδότησης, το γενικό όριο στην Ελλάδα είναι τα 67 έτη, ακόμη κι αν ο υποψήφιος συνταξιούχος δεν εργαζόταν τα προηγούμενα χρόνια. Για να διεκδικήσει κανείς σύνταξη πριν από αυτό το όριο και ενώ βρίσκεται στο ελάχιστο όριο συνταξιοδότησης (62 ετών) πρέπει να εξασφαλίσει τον ασφαλιστικό δεσμό. Για τη μειωμένη-πρόωρη σύνταξη στα 62 έτη οφείλει ο ασφαλισμένος να διαθέτει 100 ένσημα κάθε χρόνο ή 750 ένσημα συνολικά τα τελευταία 5 έτη.
Συμπερασματικά
Ανακεφαλαιώνοντας, τα ένσημα είναι οι αποδείξεις που δηλώνουν την ασφαλιστική κάλυψη ενός εργαζομένου στο ΙΚΑ (Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων) και στα άλλα ασφαλιστικά ταμεία. Αυτά χρησιμοποιούνται για την καταγραφή των ημερών εργασίας και είναι απαραίτητα για την απόκτηση συντάξεων ή άλλων επιδομάτων.
Για να αποκτήσουν ένσημα οι εργαζόμενοι, πρέπει να εργάζονται σε νόμιμες θέσεις εργασίας, με τη σφραγίδα και την ευθύνη του εργοδότη. Ο εργοδότης υποχρεούται να καταβάλει τις ανάλογες ασφαλιστικές εισφορές για τους εργαζόμενους του.
